Քիմիա

«Էլեմենտ» (լատ.՝ elementum, տարր) բառն օգտագործվել է դեռ անտիկ ժամանակաշրջանում (Ցիցերոնի, Օվիդիոսի, Հորացիուսի կողմից) որպես ինչ-որ բանի մաս (խոսքի էլեմենտ, կրթության էլեմենտ և այլն)։ Հնագույն ժամանակներում տարածված էր հետևյալ արտահայտությունը. «Ինչպես բառը կազմված է տառերից, այնպես էլ մարմինը՝ տարրերից»։ Այդտեղից էլ հավանաբար ծագում է բառը. լատիներենի այբուբենի ձայնավորների շարքի անվանումից՝ l, m, n, t («el» — «em» — «en» — «tum»)^[6]։

Ժամանակակից ըմբռնմանը մոտ քիմիական տարրի հասկացությունն արտացոլել է քիմիական փիլիսոփայության նոր համակարգը, որ շարադրել է Ռոբերտ Բոյլը «Քիմիկոս-սկեպտիկ» գրքում (1661)։ Բոյլը նշել է, որ ո՛չ Արիստոտելի չորս տարրերը, ո՛չ ալքիմիկոսների երեք սկզբունքները չեն կարող ընդունվել որպես տարրեր։ Տարրերը, ըստ Բոյլի, գործնականում անտարրալուծելի մարմիններ (նյութեր) են, որոնք բաղկացած են իրար նման միատարր (առաջնային նյութից կազմված) կորպուսկուլաներից, որոնցից կազմված են բոլոր բաղադրյալ մարմինները, և որոնց դրանք կարող են տարրլուծվել։ Կորպուսկուլաները կարող են տարբերվել ձևով, չափերով, քաշով։ Կորպուսկուլաները, որոնցից կազմված են մարմինները, մնում են անփոփոխ վերջիններիս փոխարկումների ժամանակ

2016 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ հայտնի է 118 քիմիական տարր (1-118 կարգային համարներով), որոնցից 94-ը հայտնաբերվել են բնության մեջ (որոշ տարրեր բնության մեջ առկա են միայն չնչին չափերով), իսկ մյուս 24-ը սինթեզվել են ինքնուրույն միջուկային ռեակցիաների արդյունքում։

Ցանկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

#	Նշան	Անուն	Խումբ	Պ	Ատոմային զանգվածը	Խտությունը գ/սմ3	Հ․ Ջ․ (Կ)	Շ․ Ջ․(Կ)	Տեսակարար ջերմունակություն (Ջ/գ.Կ)
1	H	Ջրածին	1	1	1.008	0.00008988	14.01	20.28	14.304
2	He	Հելիում	18	1	4.002602(2)	0.0001785	0.95	4.22	5.193
3	Li	Լիթիում	1	2	6.94	0.534	453.69	1560	3.582
4	Be	Բերիլիում	2	2	9.012182(3)	1.85	1560	2742	1.825
5	B	Բոր	13	2	10.81	2.34	2349	4200	1.026
6	C	Ածխածին	14	2	12.011	2.267	3800	4300	0.709
7	N	Ազոտ	15	2	14.007	0.0012506	63.15	77.36	1.04
8	O	Թթվածին	16	2	15.999	0.001429	54.36	90.20	0.918
9	F	Ֆտոր	17	2	18.9984032(5)	0.001696	53.53	85.03	0.824
10	Ne	Նեոն	18	2	20.1797(6)	0.0008999	24.56	27.07	1.03
11	Na	Նատրիում	1	3	22.98976928(2)	0.971	370.87	1156	1.228
12	Mg	Մագնեզիում	2	3	24.305	1.738	923	1363	1.023
13	Al	Ալյումին	13	3	26.9815386(8)	2.698	933.47	2792	0.897
14	Si	Սիլիցիում	14	3	28.085	2.3296	1687	3538	0.705
15	P	Ֆոսֆոր	15	3	30.973762(2)	1.82	317.30	550	0.769
16	S	Ծծումբ	16	3	32.06	2.067	388.36	717.87	0.71
17	Cl	Քլոր	17	3	35.45	0.003214	171.6	239.11	0.479
18	Ar	Արգոն	18	3	39.948(1)	0.0017837	83.80	87.30	0.52
19	K	Կալիում	1	4	39.0983(1)	0.862	336.53	1032	0.757
20	Ca	Կալցիում	2	4	40.078(4)	1.54	1115	1757	0.647
21	Sc	Սկանդիում	3	4	44.955912(6)	2.989	1814	3109	0.568
22	Ti	Տիտան	4	4	47.867(1)	4.54	1941	3560	0.523
23	V	Վանադիում	5	4	50.9415(1)	6.11	2183	3680	0.489
24	Cr	Քրոմ	6	4	51.9961(6)	7.15	2180	2944	0.449
25	Mn	Մանգան	7	4	54.938045(5)	7.44	1519	2334	0.479
26	Fe	Երկաթ	8	4	55.845(2)	7.874	1811	3134	0.449
27	Co	Կոբալտ	9	4	58.933195(5)	8.86	1768	3200	0.421
28	Ni	Նիկել	10	4	58.6934(4)	8.912	1728	3186	0.444
29	Cu	Պղինձ	11	4	63.546(3)	8.96	1357.77	2835	0.385
30	Zn	Ցինկ	12	4	65.38(2)	7.134	692.88	1180	0.388
31	Ga	Գալիում	13	4	69.723(1)	5.907	302.9146	2477	0.371
32	Ge	Գերմանիում	14	4	72.630(8)	5.323	1211.40	3106	0.32
33	As	Մկնդեղ	15	4	74.92160(2)	5.776	1090	887	0.329
34	Se	Սելեն	16	4	78.96(3)	4.809	453	958	0.321
35	Br	Բրոմ	17	4	79.904	3.122	265.8	332.0	0.474
36	Kr	Կրիպտոն	18	4	83.798(2)	0.003733	115.79	119.93	0.248
37	Rb	Ռուբիդիում	1	5	85.4678(3)	1.532	312.46	961	0.363
38	Sr	Ստրոնցիում	2	5	87.62(1)	2.64	1050	1655	0.301
39	Y	Իտրիում	3	5	88.90585(2)	4.469	1799	3609	0.298
40	Zr	Ցիրկոնիում	4	5	91.224(2)	6.506	2128	4682	0.278
41	Nb	Նիոբիում	5	5	92.90638(2)	8.57	2750	5017	0.265
42	Mo	Մոլիբդեն	6	5	95.96(2)	10.22	2896	4912	0.251
43	Tc	Տեխնեցիում	7	5	98	11.5	2430	4538
44	Ru	Ռութենիում	8	5	101.07(2)	12.37	2607	4423	0.238
45	Rh	Ռոդիում	9	5	102.90550(2)	12.41	2237	3968	0.243
46	Pd	Պալադիում	10	5	106.42(1)	12.02	1828.05	3236	0.244
47	Ag	Արծաթ	11	5	107.8682(2)	10.501	1234.93	2435	0.235
48	Cd	Կադմիում	12	5	112.411(8)	8.69	594.22	1040	0.232
49	In	Ինդիում	13	5	114.818(1)	7.31	429.75	2345	0.233
50	Sn	Անագ	14	5	118.710(7)	7.287	505.08	2875	0.228
51	Sb	Ծարիր	15	5	121.760(1)	6.685	903.78	1860	0.207
52	Te	Տելուր	16	5	127.60(3)	6.232	722.66	1261	0.202
53	I	Յոդ	17	5	126.90447(3)	4.93	386.85	457.4	0.214
54	Xe	Քսենոն	18	5	131.293(6)	0.005887	161.4	165.03	0.158
55	Cs	Ցեզիում	1	6	132.9054519(2)	1.873	301.59	944	0.242
56	Ba	Բարիում	2	6	137.327(7)	3.594	1000	2170	0.204
57	La	Լանթան		6	138.90547(7)	6.145	1193	3737	0.195
58	Ce	Ցերիում		6	140.116(1)	6.77	1068	3716	0.192
59	Pr	Պրազեոդիմ		6	140.90765(2)	6.773	1208	3793	0.193
60	Nd	Նեոդիմ		6	144.242(3)	7.007	1297	3347	0.19
61	Pm	Պրոմեթիում		6	145	7.26	1315	3273
62	Sm	Սամարիում		6	150.36(2)	7.52	1345	2067	0.197
63	Eu	Եվրոպիում		6	151.964(1)	5.243	1099	1802	0.182
64	Gd	Գադոլինիում		6	157.25(3)	7.895	1585	3546	0.236
65	Tb	Տերբիում		6	158.92535(2)	8.229	1629	3503	0.182
66	Dy	Դիսպրոզիում		6	162.500(1)	8.55	1680	2840	0.17
67	Ho	Հոլմիում		6	164.93032(2)	8.795	1734	2993	0.165
68	Er	Էրբիում		6	167.259(3)	9.066	1802	3141	0.168
69	Tm	Թուլիում		6	168.93421(2)	9.321	1818	2223	0.16
70	Yb	Իտերբիում		6	173.054(5)	6.965	1097	1469	0.155
71	Lu	Լուտեցիում	3	6	174.9668(1)	9.84	1925	3675	0.154
72	Hf	Հաֆնիում	4	6	178.49(2)	13.31	2506	4876	0.144
73	Ta	Տանտալ	5	6	180.94788(2)	16.654	3290	5731	0.14
74	W	Վոլֆրամ	6	6	183.84(1)	19.25	3695	5828	0.132
75	Re	Ռենիում	7	6	186.207(1)	21.02	3459	5869	0.137
76	Os	Օսմիում	8	6	190.23(3)	22.61	3306	5285	0.13
77	Ir	Իրիդիում	9	6	192.217(3)	22.56	2719	4701	0.131
78	Pt	Պլատին	10	6	195.084(9)	21.46	2041.4	4098	0.133
79	Au	Ոսկի	11	6	196.966569(4)	19.282	1337.33	3129	0.129
80	Hg	Սնդիկ	12	6	200.592(3)	13.5336	234.43	629.88	0.14
81	Tl	Թալիում	13	6	204.38	11.85	577	1746	0.129
82	Pb	Կապար	14	6	207.2(1)	11.342	600.61	2022	0.129
83	Bi	Բիսմութ	15	6	208.98040(1)	9.807	544.7	1837	0.122
84	Po	Պոլոնիում	16	6	209	9.32	527	1235
85	At	Աստատ	17	6	210	7	575	610
86	Rn	Ռադոն	18	6	222	0.00973	202	211.3	0.094
87	Fr	Ֆրանցիում	1	7	223	1.87	300	950
88	Ra	Ռադիում	2	7	226	5.5	973	2010	0.094
89	Ac	Ակտինիում		7	227	10.07	1323	3471	0.12
90	Th	Թորիում		7	232.03806(2)	11.72	2115	5061	0.113
91	Pa	Պրոտակտինիում		7	231.03588(2)	15.37	1841	4300
92	U	Ուրան		7	238.02891(3)	18.95	1405.3	4404	0.116
93	Np	Նեպտունիում		7	237	20.45	917	4273
94	Pu	Պլուտոնիում		7	244	19.84	912.5	3501
95	Am	Ամերիցիում		7	243	13.69	1449	2880
96	Cm	Կյուրիում		7	247	13.51	1613	3383
97	Bk	Բերկլիում		7	247	14.79	1259	2900
98	Cf	Կալիֆորնիում		7	251	15.1	1173	1743
99	Es	Էյնշտեյնիում		7	252	8.84	1133	1269
100	Fm	Ֆերմիում		7	257		1125
101	Md	Մենդելեվիում		7	258		1100
102	No	Նոբելիում		7	259		1100
103	Lr	Լոուրենսիում	3	7	262		1900
104	Rf	Ռեզերֆորդիում	4	7	267	23.2	2400	5800
105	Db	Դուբնիում	5	7	268	29.3
106	Sg	Սիբորգիում	6	7	269	35.0
107	Bh	Բորիում	7	7	270	37.1
108	Hs	Հասիում	8	7	269	40.7
109	Mt	Մայտներիում	9	7	278	37.4
110	Ds	Դարմշտադտիում	10	7	281	34.8
111	Rg	Ռենտգենիում	11	7	281	28.7
112	Cn	Կոպեռնիցիում	12	7	285	23.7		357
113	Uut	Ունունտրիում	13	7	286	16	700	1400
114	Fl	Ֆլերովիում	14	7	289	14	340	420
115	Uup	Ունունպենտիում	15	7	288	13.5	700	1400
116	Lv	Լիվերմորիում	16	7	293	12.9	708.5	1085
117	Uus	Ունունսեպտիում	17	7	294	7.2	673	823
118	Og	Օգանեսոն	18	7	294	5.0	23,54	350